دوره‌های رشد و تکامل

رشد و تکامل کودک یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی انسان است که از لحظه تولد آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه دارد. این فرآیند پیچیده شامل تغییرات فیزیکی، شناختی، عاطفی و اجتماعی است که به کودک کمک می‌کند تا توانایی‌های خود را برای مواجهه با چالش‌های مختلف زندگی توسعه دهد. در هر دوره از رشد، کودک مراحل خاصی را پشت سر می‌گذارد که پایه‌گذار سلامت و موفقیت آینده اوست.

برای دستیابی به بهترین برآورد در رشد و تکامل کودک لازم است والدین درک واضح از چگونگی تفاوت‌های کودکان با بالغین و همچنین از یکدیگر داشته باشند. این آگاهی می‌تواند امر اساسی برای والدین برای همگام شدن با رشد و تکامل فرزند خود باشد.

تعریف اصطلاحات:

گرچه رشد و تکامل اغلب با یکدیگر و به جای هم استفاده می‌شود، ولی تعاریف مشخص دارند. عموماً به افزایش در بعد فیزیکی به طور کل یا هریک از اجزا تعداد و اندازه سلول اطلاق می‌شود. رشد را می‌توان به سادگی و به دقت اندازه‌گیری کرد. برای مثال سرعت رشد شیرخوار در سال اول زیاد است و این تغییرات را می‌توان در قد و وزن مشاهده کرد. تعریف تکامل، تغییر در کارکرد بوده که از طریق رشد ، بلوغ و یادگیری رخ می‌دهد. به عبارت دیگر افزایش قابلیت‌ها می‌باشد که تغییرات مداوم دارد و منظم است. فرایند کسب تکلم مثالی از تکامل است. شیرخوار با یک واژه شروع کرده و سپس در مرحله‌ای از تکامل می‌تواند جملات پیچیده و کامل را ارائه دهد.

بلوغ و یادگیری همچنین در تکامل تاثیر دارد بلوغ تغییر فیزیکی در ساختار بدن می‌باشد که قادر می‌سازد کودک سطح بالای کارکرد را داشته باشد. این پدیده به طور ژنتیک طراحی شده و در نتیجه تغییرات زیاد رخ می‌دهد. برای مثال بلوغ سیستم عصبی مرکزی بستگی به تغییراتی دارد که در بدن رخ می‌دهد؛ به طور مثال افزایش تعداد نرون‌ها (سلول‌های عصبی)، میلینه شدن (ایجاد غلاف اطراف عصب) فیبرهای عصبی، طویل شدن عضلات و افزایش کلی وزن.

یادگیری شامل تغییرات در رفتار است که در نتیجه بلوغ و تجربه رخ می‌دهد. مشخصات متوالی، منظم و پیشرونده است. برای مثال هنگامی که کودک یاد می‌گیرد راه برود، ابتدا یاد می‌گیرد سر خود را کنترل کرده سپس بغلتد، بنشیند، به سمت جلو حرکت کند و در نهایت راه برود. توده عضله کودک و سیستم عصبی باید رشد کرده و بلوغ یابند.

این مثال‌ها نشان می‌دهد که فرایندهای رشد و تکامل، بلوغ و یادگیری بغرنج بوده و در همدیگر ادغام شده است. کودکان را باید به دقت کنترل کرد و اطمینان حاصل کرد که این رویدادها و فعالیت‌های پیچیده طبیعی طی شوند. تفاوت‌های وسیعی به محض رشد و تکامل در کودکان رخ می‌دهد. هر یک از کودکان سرعت و مشخصه تکاملی منحصر به فرد خود را دارد. والدین باید با معیارهای طبیعی رشد و تکامل آشنا باشد تا تاخیر را به موقع شناسایی کرده و به پزشک و تیم درمان مراجعه کند.

مراحل رشد و تکامل:

مشخصات مختلف رشد و تکامل بشرح ذیل است.

نوزادی: از تولد تا یک ماهگی

شیرخوارگی: از یک ماهگی تا یک سالگی

نوپایی: از ۱ تا ۳ سالگی

خردسالی: از ۳ تا ۶ سالگی

نوباوگی: از ۶ تا ۱۱ یا ۱۲ سالگی

نوجوانی: از ۱۱ یا ۱۲ تا ۲۱ سالگی

الگوی رشد و تکامل:

گرچه ارث، سرعت رشد هر یک از افراد را تعیین می‌کند، سرعت طبیعی رشد در تمام کودکان در چهار مشخصه ذیل خلاصه می‌شود:

۱_ رشد سریع از تولد تا ۲ سالگی

۲_ رشد آرام از دو سالگی تا بلوغ

۳_ رشد سریع از بلوغ تا ۱۵ سالگی

۴_ تنزل سریع از ۱۶ تا ۲۴ سالگی هنگامی که به جثه فرد بالغ دسترسی پیدا می‌کند.

منابع برای مطالعه بیشتر:

کتاب رشد و توسعه انسان

مقاله تاثیر مداخلات در دوره کودکی بر رشد انسان