نیازهای کلیدی وقت گذراندن با کیفیت با کودکان در مراحل مختلف رشد
صرف وقت گذراندن باکیفیت با کودکان مستلزم درک مراحل رشد و نیازهای خاص هر سن است. والدگری مؤثر باید با این تغییرات هماهنگ شود و مراقبت پاسخگو و حمایتی مناسب ارائه دهد که رشد سالم عاطفی، شناختی و اجتماعی را تقویت کند. در ادامه، به دورههای مهم رشد و تکامل در قالب نکات کلیدی و نکات مراقبتی پرداخته و اهمیت مراقبت پاسخگو، بازی، ارتباط، کنجکاوی، استقلال و حمایت عاطفی را برجسته میکنیم.
از تولد تا ۲ سالگی
در این دوره، کودکان عمدتاً از طریق حواس و فعالیتهای حرکتی خود، دنیای اطراف را میشناسند. مهارتهای مهم شامل درک پایداری اشیاء (یعنی اینکه اشیاء حتی وقتی دیده نمیشوند همچنان وجود دارند)، یادگیری حرکات پایهای مانند غلتیدن، نشستن و چهار دست و پا رفتن، و ارتباط اولیه از طریق صدا و اشاره است.
نیازهای کلیدی:
- مراقبت پاسخگو و مداوم برای ایجاد پیوند ایمن عاطفی
- تحریک حسی و فرصت برای جستجوی ایمن محیط
- تعامل رو در رو، نوازش و صحبت کردن برای رشد زبان و تنظیم هیجانات
- ضرورت حضور فعال و توجه دقیق والدین به جای حضور منفعل
نکات مراقبتی:
- به نشانههای کودک سریع و حساسانه پاسخ دهید؛ مثلاً اگر کودک گریه میکند حتی اگر به او غذا دادهاید و جای او خشک است، بیتوجه نباشید.
- رابطه درخواست-پاسخ را تمرین کنید؛ یعنی زمانی که کودک صدا یا اشاره میکند، با کلام و توجه پاسخ دهید.
- محیطی امن و مناسب برای کنجکاوی کودک فراهم کنید.
- با لحنی گرم و چهرهای مهربان محبت و اطمینان را به کودک منتقل کنید.
راهکارهای وقت گذراندن مخصوص هر گروه سنی
- نوزادان و نوپایان به زمان بسیار پاسخگو و نزدیک به والدین نیاز دارند تا دلبستگی امن و تنظیم هیجانی در آنان شکل گیرد. حضور منفعل کافی نیست؛ مراقبت فعال و حساس، ساختار مغز و سلامت روان را در طول عمر شکل میدهد.
- نمونه فعالیت ها شامل:
- بازیهای حسی با وسایل روزمره: از وسایل ایمن خانگی مانند ظرف ماست، جعبه دستمالکاغذی یا ماکارونی خشک برای فعالیتهای ریختن، چیدن و انتقال استفاده کنید. این کار باعث رشد مهارتهای حرکتی ظریف و حس کنجکاوی میشود.
- نمونه کاربردی 1: سینیای از ماکارونی خشک آماده کنید و اجازه دهید کودک آن را با قاشق بین ظروف بریزد و جابهجا کند.
- نمونه کاربردی 2: کارگاه موسیقی خانگیراه بیندازید. از وسایل آشپزخانه مانند قابلمه و قاشق برای ساختن صدا و ریتم استفاده کنید. این فعالیت باعث تحریک حس شنوایی و تعامل شاد میشود.
- نمونه کاربردی 3: یک “اجرای موسیقی” خانگی برگزار کنید که شما و کودک نوبتی صدا ایجاد کنید.
- نمونه کاربردی 4: بازی دالی موشه و آواز خواندن: این بازیها باعث رشد ارتباط کلامی و پیوند عاطفی میشوند.
- نمونه کاربردی 5:هنگام خواندن آواز کودکانه با کودک تماس چشمی برقرار کنید و در حین نوازش دستها یا گونههایش برای او بخوانید.
از 2 تا ۷ سالگی
در این دوره، کودکان تفکر نمادین، رشد زبان و بازی تخیلی را تجربه میکنند. آنها از کلمات و تصاویر برای نمایش اشیاء و تجربیات استفاده میکنند اما هنوز توانایی دیدن از دید دیگران (تمرکز بر خود) محدود است. بازیهای اجتماعی و یادگیری از طریق تقلید اهمیت زیادی دارد.
نیازهای کلیدی:
- تعامل فعال از طریق بازی، قصهگویی و گفتگو برای تقویت زبان و مهارتهای شناختی
- فرصتهایی برای بازیهای خیالی و اکتشاف برای پرورش خلاقیت و حل مسئله
- داشتن روتین ثابت و تشویق مثبت برای ایجاد امنیت و اعتماد به نفس
نکات مراقبتی:
- مشارکت حمایتکننده والدین در انجام تکالیف مدرسه و فعالیتهای فوق برنامه
- تشویق به مهارتهای حل مسئله و تفکر نقادانه
- حمایت عاطفی در مواجهه با چالشهای اجتماعی و تقویت عزت نفس
- وقت گذراندن با کیفیت که تعادلی بین استقلال و راهنمایی والدین برقرار کند
راهکارهای وقت گذراندن مخصوص هر گروه سنی
با رشد کودک به سن پیشدبستان، زمان والدین باید به سمت بازیهای مشارکتی، تعاملات غنی از زبان و پرورش استقلال تغییر کند. در این مرحله، والدین باید مراقبت را با تشویق کاوش و خلاقیت متعادل کنند.
نمونه فعالیت ها شامل:
نمونه کاربردی 1: ساخت و ساز خلاقانه: از ظرفهای رنگی، لگو یا بلوکهای ساختمانی برای ساخت برج یا قلعه استفاده کنید و مهارتهای حل مسئله و خلاقیت را پرورش دهید.
نمونه کاربردی 2: از کودک بخواهید بلندترین برج ممکن را با ظرفهای ماستی درست کنید و درباره آن داستان بسازد.
نمونه کاربردی 3: بازیهای تخیلی و لباسپوشی: در سناریوهای خیالی با کودک همراه شوید؛ این نوع بازی خلاقیت و مهارتهای اجتماعی او را تقویت میکند.
نمونه کاربردی 4:با جورابهای قدیمی عروسک بسازید و با هم نمایش عروسکی اجرا کنید.
از 7 تا ۱۲ سالگی
دوران ۷ تا ۱۲ سالگی، مرحلهای حیاتی در رشد کودک است که در آن تواناییهای شناختی، اجتماعی و عاطفی به سرعت توسعه مییابد. کودکان از تفکر شهودی و نمادین به سمت تفکر منطقی و عملیاتی میروند و مهارتهای حل مسئله، درک دیدگاه دیگران و تعاملات اجتماعی پیچیدهتر میشود.
ویژگیهای رشد:
- تفکر منطقی و سازمانیافته درباره رویدادهای واقعی
- گسترش مهارتهای اجتماعی و اهمیت دوستیهای پایدار
- تقویت استقلال و مسئولیتپذیری
- توسعه خودتنظیمی هیجانی و مدیریت بهتر احساسات
نیازهای کلیدی:
- وقت گذراندن با کیفیت والدین شامل حضور فعال، گوش دادن دقیق و فعالیتهای مشترک
- حمایت در تحصیل و تشویق به یادگیری مستقل
- تقویت مهارتهای اجتماعی و حل مسئله
- حمایت عاطفی و ایجاد امنیت روانی
- تعادل بین استقلال و راهنمایی والدین
نکات مراقبتی:
- برنامهریزی زمانهای مشترک منظم بدون حواسپرتی
- گفتگوهای باز و فعال با کودک
- تشویق بازیهای فکری و خلاقانه
- حمایت از روابط اجتماعی کودک
- آموزش مدیریت هیجانات
در سنین مدرسه: زمان والدین معمولاً شامل حمایت از یادگیری و مهارتهای اجتماعی است و والدین نقش مربی و راهنما را ایفا میکنند. مشارکت فعال در مدرسه و فعالیتها با نتایج بهتر شناختی و اجتماعی مرتبط است.
نمونه فعالیت ها شامل:
- نمونه کاربردی 1: آشپزی با هم: تهیه میانوعده یا غذای ساده با همکاری کودک مهارتهای عملی را آموزش میدهد و حس همکاری را تقویت میکند.
- نمونه کاربردی2: : با هم ساندویچ درست کنید یا شیرینی بپزید و هر کدام بخشی از کار را انجام دهد.
- نمونه کاربردی 3: بازیهای فکری و کارتی مثل مار و پله یا کارتبازیهای ساده به تمرین نوبتگیری، تفکر استراتژیک و تعامل کمک میکند.
- نمونه کاربردی 4:یک شب را به بازی خانوادگی مناسب با سن کودکان اختصاص دهید.
- نمونه کاربردی 5: فعالیتهای فیزیکی در فضای باز: دوچرخهسواری، بازی با توپ یا پیادهروی باعث سلامت جسمی و لذت مشترک میشود. به پارک بروید و بازی پرتاب توپ یا دوچرخهسواری انجام دهید.
- نمونه کاربردی 6: هنر و خلاقیت: نقاشی، کار با خمیر یا چاپ با میوه برای بیان احساسات و رشد خلاقیت بسیار مفید است. با استفاده از سیب یا بامیه آغشته به رنگ، چاپهای زیبا روی کاغذ بسازید.
از 12 تا 18 سالگی
در این دوره، نوجوانان وارد مرحله تفکر انتزاعی و فرضی میشوند. شکلگیری هویت و کسب استقلال از شاخصهای اصلی این دوران است. تأثیر همسالان قوی است اما حمایت والدین همچنان حیاتی باقی میماند.
نیازهای کلیدی:
- ارتباط باز و دسترسی عاطفی والدین
- احترام به استقلال رو به رشد همراه با حفظ حد و مرزها
- حمایت در تصمیمگیری، تعیین هدف و مقابله با استرس
- وقت گذراندن با کیفیت و متمرکز بر گفتوگو و فعالیتهای مشترک
در دوره نوجوانی: اگرچه استقلال فرزندان در این دوران افزایش مییابد، اما زمان باکیفیت که بر گفتگوی باز، حمایت عاطفی و ایجاد اعتماد تمرکز دارد همچنان حیاتی است. تحقیقات نشان میدهد که زمان معنیدار دوطرفه با والدین، با وجود کاهش کلی زمان مشترک، از عزت نفس و شایستگی اجتماعی حمایت میکند.
نمونه فعالیت ها شامل:
- نمونه کاربردی 1: سرگرمیهای مشترک: در فعالیتهایی که نوجوان به آن علاقه دارد شرکت کنید؛ مانند موسیقی، ورزش یا کاردستی. با هم به یک کنسرت بروید یا یک پروژهی (بساز و بسوز) انجام دهید.
- نمونه کاربردی 2: گفتوگوی معنادار: زمانی را برای گفتوگوی آزاد درباره علایق، چالشها و اهداف فرزندتان اختصاص دهید. گوش دادن فعال و همدلی اهمیت دارد.نمونه کاربردی 3: درباره آیندهی شغلی یا فیلم/کتاب موردعلاقهشان صحبت کنید و نظرشان را جویا شوید.
- نمونه کاربردی 4: آشپزی یا شیرینیپزی مشترک: همکاری در آمادهسازی وعدههای غذایی، حس مسئولیت و پیوند را تقویت میکند. یک وعده شام را با هم بپزید و اجازه دهید نوجوان بخشهای اصلی کار را مدیریت کند.
- نمونه کاربردی 5: فعالیتهای داوطلبانه: شرکت در فعالیتهای اجتماعی یا محیط زیستی باعث شکلگیری ارزشها و حس مسئولیت میشود. با هم در نظافت پارک یا کمک در مؤسسات خیریه محلی شرکت کنید.
اهمیت زمان والدین در تمامی سنین
مطالعات علمی تأکید میکنند که کیفیت و پاسخگویی زمانی که والدین با کودکان میگذرانند، از کمیت آن مهمتر است. برای نوزادان و نوپایان، نزدیکی جسمی و مراقبت حساس ضروری است. برای کودکان بزرگتر و نوجوانان، ارتباط فعال، حمایت عاطفی و فعالیتهای مشترک باعث رشد سالم میشود. فقدان وقت معنادار و با کیفیت والدین میتواند در تمامی مراحل رشد، تأثیرات منفی بر نتایج شناختی، عاطفی و اجتماعی داشته باشد. به منظور ارتقای روابط میان فرزندان و والدین با بسماوا همراه باشید.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
تولید و اشتراکگذاری محتوای آموزشی در محیطی سرشار از فناوری
انتخابها و راهبردها، دستورالعملهایی برای تعامل مؤثر در شیوههای یادگیری
ده گام برای یادگیری پیچیده: رویکردی سیستماتیک به طراحی آموزشی چهار مؤلفهای
محتوای الکترونیکی تعاملی: رویکردی نوین در بازیوارسازی برای رضایت دانشجویان
دیدگاهتان را بنویسید