چرا وقت گذراندن با کیفیت با فرزندان اهمیت دارد؟

وقت گذرانی با کیفیت بر رشد کودک موثر است و فواید عاطفی، شناختی و اجتماعی به همراه دارد. مطالعات علمی تأکید دارند که کیفیت زمانی که به فرزندان اختصاص داده می شود؛ از کمیت این زمان، مهم تر است. رابطه فعال، عاطفی و هدفمند میان والدین و فرزندان مانند گفت‌وگو، بازی، آموزش و حتی ابراز علاقه باید مد نظر قرار گیرد. تنها حضور داشتن در کنار فرزندان یا توجه سطحی نمی‌تواند اثرات مثبت و مطلوبی بر رشد و سلامت فرزندان داشته باشد.

در ابتدا کمی این مفاهیم را با هم مرور کنیم و در ادامه راهکارها هم در اختیار شما والدین قرار می گیرد.

والدین معمولاً زمان خود را با فرزندان در دو حوزه اصلی صرف می‌کنند:

۱. فعالیت‌های زندگی و اوقات فراغت

۲. تعاملات آموزشی

مادران به طور متوسط در هر دو حوزه بیشتر از پدران زمان صرف می‌کنند. به عنوان مثال، مادران روزانه حدود ۲۸ دقیقه برای فعالیت‌های زندگی و اوقات فراغت و حدود ۱۹ دقیقه برای تعاملات آموزشی صرف می‌کنند، در حالی که پدران به ترتیب حدود ۱۰ دقیقه و ۶ دقیقه زمان می‌گذارند.

سلامت روانی کودکان با افزایش زمان صرف شده توسط پدران در هر دو حوزه زندگی/فراغت و تعاملات آموزشی به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد. همچنین زمان صرف شده مادران در فعالیت‌های زندگی و اوقات فراغت با رفاه کودکان رابطه مثبت دارد، اما تأثیر زمان تعامل آموزشی مادران کمتر از نظر آماری قابل توجه است.

اثرات مطلوب وقت گذراندن با فرزندان چیست؟

اثرات مطلوب وقت گذراندن با فرزندان را در 6 دسته کلی زیر مرور می کنیم:

1) ایجاد و تقویت پیوندهای عاطفی، 2) رشد ذهنی، 3) پرورش کنجکاوی، خلاقیت و رشد مغز، 4) رشد اجتماعی، 5) رشد مغز و تاب‌آوری کودکان و 6) ایجاد و تقویت دلبستگی و اعتماد.

۱.  تاثیر وقت گذراندن با فرزندان بر ایجاد و تقویت پیوندهای عاطفی

یکی از مهم‌ترین پیامدهای گذراندن وقت با کیفیت، تقویت پیوندهای عاطفی میان والدین و کودک است. وقتی والدین با علاقه و توجه کامل در کنار فرزندان خود حضور دارند، این پیام را منتقل می‌کنند که کودک «دوست‌داشتنی، امن و ارزشمند» است. این پیوند عاطفی، احساس امنیت و تعلق را در کودک ایجاد می‌کند که برای رشد روانی سالم ضروری است. کودکانی که تعاملات مثبت و منظم با والدین دارند، معمولاً از اعتمادبه‌نفس بالاتر و عزت‌نفس بیشتری برخوردارند. حمایت عاطفی  به دنبال وقت با کیفیتی که برای کودک گذاشته می شود، به آن‌ها در مقابله با استرس‌ها و موقعیت‌های دشوار کمک کرده و تاب‌آوری آن‌ها را افزایش می‌دهد.

این لحظات صمیمی مانند «پایگاه امنی» برای کودکان است که از طریق آن می‌توانند با اطمینان دنیا را کشف کنند؛ زیرا می‌دانند که والدین همواره منبعی مطمئن برای حمایت و دلگرمی هستند. همچنین، این زمان‌ها باعث پرورش «همدلی» و «هوش هیجانی» می‌شوند. وقتی والدین با دقت به صحبت‌های کودک گوش داده و با حساسیت پاسخ می‌دهند، کودک می‌آموزد احساسات خود را درک، شناسایی و کنترل کند. این هماهنگی عاطفی، الگویی سالم از نحوه برقراری ارتباط در اختیار کودک قرار می‌دهد و به او در ایجاد روابط مؤثر با دیگران کمک می‌کند.

2. تاثیر وقت گذراندن با فرزندان بر رشد ذهنی (توانایی‌های شناختی)

وقت گذراندن با کیفیت، نقشی حیاتی در رشد ذهنی و توانایی‌های شناختی کودکان دارد. فعالیت‌های مشترک مانند کتاب‌خوانی، قصه‌گویی، حل پازل و معما یا بازی‌های آموزشی، ذهن کودک را فعال کرده و مسیر رشد فکری او را هموار می‌کنند.

این تعاملات باعث گسترش دایره واژگان، تقویت مهارت‌های زبانی، بهبود مهارت حل مسئله و تفکر نقادانه می‌شوند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند کودکانی که وقت با کیفیتی با والدین خود می‌گذرانند، آمادگی بیشتری برای ورود به مدرسه و به دنبال آن، عملکرد تحصیلی بهتری دارند

برای نمونه، خواندن کتاب با صدای بلند نه‌تنها مهارت سوادآموزی را بهبود می‌بخشد، بلکه تمرکز و قدرت تخیل کودک را نیز تقویت می‌کند.

3. تاثیر وقت گذراندن با فرزندان بر پرورش کنجکاوی، خلاقیت و رشد مغز

وقت گذراندن با کیفیت باعث پرورش کنجکاوی و خلاقیت در کودکان می‌شود. زمانی که والدین در بازی‌های اکتشافی یا فعالیت های مشترک با فرزندان حضور فعالانه ای دارند، کودک علاقه‌مندی به کشف را در خود پرورش می‌دهد. این تجربیات موجب تقویت اتصالات عصبی در مغز در حال رشد کودک می‌شود و عملکردهای اجرایی مانند برنامه‌ریزی، حافظه و تفکر انعطاف‌پذیر را تقویت می‌کند.

4. تاثیر وقت گذراندن با فرزندان بر رشد اجتماعی

رشد اجتماعی یکی دیگر از حوزه‌های کلیدی است که به شدت تحت تأثیر مثبت وقت گذرانی با کیفیت قرار می‌گیرد. از طریق تجربه‌های مشترک، کودکان مهارت‌های مهمی مانند ارتباط مؤثر، همکاری، همدلی و حل تعارض را می‌آموزند. وقت گذراندن با والدین و سایر اعضای خانواده، الگویی از رفتارهای اجتماعی مناسب را پیش روی کودکان قرار داده و حس حضور و تعلق به جامعه را در او تقویت می‌کند.

همچنین، وقت گذرانی با کیفیت می‌تواند باعث کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز شود. هنگامی که کودکان احساس می‌کنند شنیده و درک می‌شوند، تمایل آن‌ها برای جلب توجه از طریق رفتارهای منفی کاهش می‌یابد؛و در نتیجه، رفتار مثبت و مقبول تری هم در خانه و هم در محیط‌های اجتماعی از خود نشان می‌دهند.

5. تاثیر وقت گذراندن با فرزندان بر رشد مغز و تاب‌آوری کودکان

حضور والدینی مهربان و با توجه در دوران کودکی، اثرات عمیقی بر ساختار مغز و توان تاب‌آوری کودک دارد. پژوهش‌های عصب‌شناختی نشان می‌دهند که مراقبت‌های پاسخ‌گو و حمایت عاطفی مداوم، رشد سالم مغز را به‌ویژه در بخش‌هایی که مسئول تنظیم احساسات، عملکردهای اجرایی و واکنش به استرس هستند؛ تسهیل می‌کند.

رشد مغزی

سال‌های اولیه زندگی، دوره‌ای حیاتی برای انعطاف‌پذیری مغز (نوروپلاستیسیتی) هستند. تعاملات مثبت با والدین باعث تقویت مسیرهای عصبی می‌شود که زیربنای توانایی‌های شناختی، عاطفی و اجتماعی کودک را شکل می‌دهند. برای مثال، ارتباط پاسخ‌گو و لمس محبت‌آمیز، ترشح هورمون اکسی‌توسین و سایر مواد شیمیایی مفید در مغز را تحریک می‌کند که پیوند عاطفی، آرامش و کاهش استرس را تسهیل می‌کنند.

در مقابل، نبود تعاملات با کیفیت والد–کودک می‌تواند منجر به استرس سمی (توکسیک استرس) شود؛ شرایطی که رشد مغز را مختل کرده و احتمال بروز اختلالات روانی را افزایش می‌دهد. کودکانی که از روابط با کیفیت محروم هستند، در آینده ممکن است با مشکلاتی در یادگیری، حافظه و تنظیم هیجانات مواجه شوند.

تاب‌آوری (Resilience)

وقت گذرانی با کیفیت همچنین نقش کلیدی در شکل‌گیری تاب‌آوری دارد؛ تاب آوری یعنی توانایی کودک برای مقابله با چالش‌ها و سازگاری در برابر سختی‌ها. وقتی کودکان احساس می‌کنند پیوندی امن و حمایت عاطفی دریافت می‌کنند، در درون خود حس پایداری و امنیت ایجاد می‌کنند. این پایه‌ی روانی به آن‌ها کمک می‌کند تا بهتر با مشکلات روبه‌رو شوند، شکست‌ها را پشت سر بگذارند و سلامت روان خود را حفظ کنند.

والدینی که وقت معنادار و با کیفیتی با فرزندان خود می‌گذرانند؛ فرصت آموزش  مهارت‌هایی مانند حل مسئله، خودکارآمدی و تنظیم هیجانات را برای آنها ایجاد می کنند. این توانایی‌های اساسی که در تمام مراحل زندگی برای مقابله با استرس و موفقیت در روابط اجتماعی ضروری‌اند.

6. تاثیر وقت گذراندن با فرزندانبر ایجاد و تقویت دلبستگی و اعتماد

روابط اولیه بین کودکان و والدین، الگوهای بلند ‌مدت اعتماد و امنیت عاطفی را شکل می‌دهد. وقت گذرانی با کیفیت، مهم‌ترین راه برای ساختن و تقویت دلبستگی ایمن است.

دلبستگی ایمن

دلبستگی ایمن زمانی شکل می‌گیرد که کودکان به طور مداوم، مراقبت حساس و پاسخگو دریافت کنند. وقت گذرانی با کیفیت بستر این تعاملات مثبت را فراهم می‌کند و به والدین اجازه می‌دهد نیازهای کودک را درک کنند، به ناراحتی‌های او پاسخ دهند و موفقیت‌هایش را جشن بگیرند.

کودکانی که دلبستگی ایمن دارند؛ معمولاً اعتماد به نفس، استقلال و شایستگی اجتماعی بیشتری دارند. آن‌ها اعتماد دارند که والدینشان همیشه حامی و در دسترس خواهند بود و این اعتماد باعث می‌شود که بیشتر کنجکاو باشند و به یادگیری بپردازند. این پایه امن، برای رشد عاطفی سالم و برقراری روابط موفق، بسیار ضروری است.

ساختن اعتماد

اعتماد از طریق تجربه‌های مثبت مکرر در وقت گذرانی های با کیفیت با فرزندان شکل می‌گیرد. زمانی که والدین با دقت به فرزندان گوش دهند، احساسات آن‌ها را تأیید کنند و فعالیت‌های لذت‌بخش را با هم انجام دهند، کودکان یاد می‌گیرند که افکار و احساساتشان مهم است. این اعتماد، به برقراری ارتباط باز کمک می‌کند و اضطراب را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این، وقت گذرانی با کیفیت به ترمیم روابط آسیب‌دیده بر اثر تنش یا تعارض کمک می‌کند. لحظات هدفمند و بدون حواس‌پرتی، ارتباط و تفاهم متقابل را بازسازی می‌کنند و پیوند والد-فرزند را مستحکم‌تر می‌سازند.

والدینی که لحظات معنادار و هدفمند خلق می‌کنند، بیشترین تأثیر را بر رشد و سلامت روان فرزند خود می‌گذارند. بنابراین، کیفیت ارتباط، کلید ساختن “پایه‌ای امن” برای آینده کودکان است. جهت بهبود روابط میان اعضای خانواده و سپری کردن لحظات با کیفیت در کنار آنان، با بسماوا همراه باشید.

منابع جهت مطالعه بیشتر:

انتخاب‌ها و راهبردها، دستورالعمل‌هایی برای تعامل مؤثر در شیوه‌های یادگیری

تولید و اشتراک‌گذاری محتوای آموزشی در محیطی سرشار از فناوری

دیدگاه‌های محتوای الکترونیکی

محتوای الکترونیکی تعاملی: رویکردی نوین در بازی‌وارسازی برای رضایت دانشجویان

ده گام برای یادگیری پیچیده: رویکردی سیستماتیک به طراحی آموزشی چهار مؤلفه‌ای